زمان حوزه بود؛پنجشنبه؛ با یکی از طلبه های سیکل رفتیم بهشت زهرا.
این خاطره رو از توی آرشیو در آوردم؛خیلی قدیمیه،شهریور 91 بود.بعد از ماجراهای مشهد و اینها،هنوز دوران ناشی گری بود.
دو تا خانم که از روبرو میومدند؛یادمه با حالت نیمه شکواییه ایه گفتم : حداقل اینجا حجاب داشته باشید(یا رعایت کنید).
طرفم که برگشت گفت : چشم برادر
هیچی دیگه این رفیق ما کلی خوشش اومد
، فکر کرد همیشه همینطوره؛"به تو چه ها"رو نشنیده بود!
منظور دقیق از احتمال تأثیر امر به معروف و نهی از منکر چیست؟
منظور از احتمال تأثیر، آن صرف‌الوجود نیست، عدد بالای صفر هم نیست بلکه
احتمال تأثیر اینجا یعنی از نقطه پنجاه‌پنجاه برود بالا یعنی مثلاً شصت
درصد، هفتاد درصد احتمال می‌دهد ولی یقین ندارد و صد درصد نیست، تردید
هم ندارد اما اگر تردید داشت و پنجاه‌پنجاه بود، امربه‌معروف و نهی از
منکر واجب نیست ولی اگر مفسده‌ای نداشته باشد جایز است و اشکال ندارد. اما
اگر پنجاه‌پنجاه بود و امر ونهی نکرد روز قیامت معاقب نیست (کیفر نمی‌شود)
چون احتمال تأثیر می‌داد پس احتمال معنایش نقطه صفر و بالاتر نیست و از
پنجاه‌درصد به بالا می‌شود احتمال تأثیر.
آیا امر به معروف و نهی از منکر با حالت خودبرتربینی صحیح است؟
خیر صحیح نیست، هم در روایات وارد شده هم در فتاوای فقها، در تحریر الوسیله حضرت امام رحمه‌الله نیز آمده است.
نظر حضرت آقا هم همین است که اصلاً کسی که آمربه‌معروف و ناهی از منکر است
اولاً نباید خودش را بالاتر از طرف مقابل بداند و تعبیر این است که گاهی
یک کسی گناهی هم مرتکب می‌شود بر ما هم واجب است جلوگیری کنیم از گناهی که
انجام می‌دهد اما یک‌وقت می‌بینیم او یک اوصاف پسندیده‌ای دارد که نزد
خداوند مقرب است. یک عده خاصی معصوم هستند، ممکن است طرف آدم بسیار خوبی
باشد اما حالا یک گناهی هم انجام داده یا می‌خواهد انجام دهد نباید بنده که
آمربه‌معروف و ناهی از منکر هستم خودم را برتر از او بدانم، این صفت، صفت
خوبی نیست. دوم اینکه درباره اظهار فخرفروشی یا این‌گونه کارها فرموده‌اند
که تحقیر دیگری حرام است و نباید این کار را کرد. بنابراین امربه‌معروف و
نهی از منکر طوری نباشد که یعنی ما داریم می‌گوییم که مثلاً ما چنین
کارهایی را انجام می‌دهیم پس تو چرا انجام نمی‌دهی بعد هم بخواهیم جلوی
دیگران آبرویش را ببریم و او را کوچک کنیم، تحقیرش کنیم. این جایز نیست مگر
اینکه گناه، گناه بسیار بزرگی باشد و جز از این راه نمی‌شود جلوگیری کرد و
اهمیت آن بیشتر از این تحقیر باشد که اینها هم تشخیصش کمی دشوار است.
اگر بر اثر امر به معروف و نهی از منکر دل کسی بشکند، آیا نهی‌کننده از این بابت مسئول است و باید جبران کند؟
دل
شکستن اگر به این معناست که او اذیت می‌شود، آزار دادن دیگران ولو برای
امر به معروف و نهی از منکر جایز نیست، مگر اینکه آن گناه، گناه بسیار
بزرگی باشد یا آن معروفی که ترک می‌کند خیلی مهم باشد و راه دیگری هم
نداشته باشیم. در این حالت ممکن است بگوییم خب دلش هم بشکند عیبی
ندارد، ولی دیگر گناه نکند، اینجا دل شکستنی است که چاره‌ای از آن نیست و
از سر عطوفت و مهربانی است. تعابیری نسبت به امر به معروف و نهی از منکر
داریم که باید آمر به معروف و ناهی از منکر مثل پدری مهربان و طبیبی دلسوز
باشد و همان‌طور که ممکن است از روی دلسوزی پدر به فرزندش تندی کند که راه
خطا نرود، آمر به معروف هم باید این‌طور باشد، مثل طبیب دلسوزی که تیغ
جراحی می‌گذارد و بدن را می‌شکافد، اما نمی‌خواهد به مریضش ستم کند، بلکه
از روی دلسوزی است و می‌خواهد بیمارش از بیماری رهایی پیدا کند. آمران به
معروف و ناهیان از منکر باید این‌گونه باشند. فلذا ممکن است دل آن شخص هم
بشکند، اما دل‌شکستنی که فرد، گناه نمی‌کند و به جهنم نمی‌رود خوب است.
در همین رابطه پرسیده‌اند که اگر امر به معروف و نهی از منکر باعث کدورت و اختلاف شود هم آیا باز واجب است؟
پاسخ این است که یکی از شرایط امر به معروف و نهی از منکر این است که
مفسده‌ای نداشته باشد؛ یکی از مفسده‌ها، همین اختلاف و دودستگی بین بستگان و
خانواده‌ها است. حال
ممکن است یک کدورتی پیش بیاید، اما بعدش برطرف بشود؛ اینجا بحث تزاحم اهم و
مهم پیش می‌آید. گرچه ایجاد کدورت و بقای کدورت بین مؤمنان صحیح نیست؛ اما
گاهی وقت‌ها کدورتی جزئی پیش می‌آید ولی آن گناهی که مرتکب می‌شود یا
واجبی که ترک می‌کند، آن‌قدر مهم است که حالا بگوییم کدورت هم پیش می‌آید
اشکالی ندارد. مثل اینکه گاهی برخی مجالسی دارند، مجالس شادی و حد و
مرز شرعی را مراعات نمی‌کنند؛ بزن‌وبکوب است، رقص است؛ امثال اینها است؛
اختلاط محرم و نامحرم است. خب حالا ما می‌دانیم همچنین مجلسی می‌خواهند
برگزار کنند؛ اگر ما تذکر دهیم یک کدورتی پیش می‌آید ولی بعد از مدتی برطرف
می‌شود و گفتن ما درصورتی‌که اثر داشته باشد یعنی دیگر این کارها را نکنند
یا شما رفتی در مجلسشان و دیدی که وضع این است خب اگر تذکر بدهی اثر
می‌کند، ولی فعلاً با شما یک‌کمی کدورت پیدا می‌کنند و بعد از مدتی هم
برطرف می‌شود. خب این اهمیتش خیلی زیاد است و باید نهی از منکر کرد.
اما اگر موجب اختلاف می‌شود اختلاف و دودستگی بسیار ناپسند است و اسلام
به‌شدت با آن برخورد کرده است و قرآن و روایات و فتاوا بر این است که وحدت
بین مؤمنان محفوظ بماند و از هر کاری که موجب اختلاف و تفرقه است بپرهیزند،
اگر واقعاً اختلاف در آن حد است و به‌قول‌معروف نمی‌ارزد به خاطر این
واجبی که طرف ترک کرده و ما می‌خواهیم امر کنیم یا منکری که می‌خواهد مرتکب
بشود و ما نهی کنیم و این وحدت فدای آن بشود، نباید امربه‌معروف و نهی از
منکر کنیم. اما اگر این واجب خیلی مهم است؛ این منکر، منکر بسیار بزرگی است
و اگر اختلاف جزئی هم پیش آمد بعداً برطرف می‌شود اینجا باید امرونهی کرد.
آیا می‌شود برای از بین بردن منکری،
به جای تذکر زبانی، کار تربیتی درازمدت کرد؟ در صورت تزاحم این دو روش، کدام‌یک
مقدم است؟
اولاً باید مطمئن شویم که اگر به‌جای
تذکر لسانی، کارهای تربیتی انجام دهیم، آیا غرض امر به معروف و نهی از منکر تحقق
پیدا می‌کند یا نه؟ یک وقت هست اگر بخواهیم تذکر زبانی ندهیم تا بعداً کار تربیتی
انجام دهیم، اصلاً موضوع منتفی می‌شود و فرد گناه را مرتکب شده و معروف را ترک می‌کند؛
در این موارد اصلاً جا ندارد که تذکر زبانی را رها کنیم. اما اگر برای اینکه فرد
اصلاح شود و دیگر گناه نکند، تذکر زبانی فایده‌ای ندارد یا فایده‌اش چندان تأثیر
زیادی ندارد و مقطعی است؛ و در این حال اگر ما بگذاریم تا یک کار تربیتی درازمدت
انجام دهیم، آن وقت ایشان کلاً اصلاح می‌شود و در آینده دیگر گناه نمی‌کند و دور
گناه نمی‌رود، خب در اینجا کار تربیتی مقدم است. بنابراین خودتان باید شرایط را بسنجید
و ببینید که کدام اقدام تأثیر و دوامش بیشتر است؟ هر کدام که مؤثرتر و مفیدتر بود،
آن کار را انجام دهید.
آیا لحن در امر به معروف باید آمرانه
باشد یا می‌توان از الفاظی مثل لطفاً و خواهش می‌کنم هم استفاده کرد؟
در جواب این سؤال باید عرض کنیم گرچه تعبیر امرونهی است اما به‌هرحال
شخصی که می‌خواهد دیگری را امرونهی کند این جایگاه را دارد و جایگاهش بالاتر از
فرد گناهکار است این ولایت را اجمالاً دارد که می‌تواند او را امر یا نهی کند اما
این به این معنا نیست که در همه‌جا باید آمرانه برخورد کرد. اتفاقاً در احکام فقهی آمده است نظر
حضرت آقا هم همین است اگر شما خواهش کنید درخواست کنید و با سخن لیّن و نرم بگویید
نه آمرانه، اثر دارد نه‌تنها جایز است بلکه گاهی واجب است از این طریق وارد شوید.
اگر تشخیص دادیم که احترام کنیم و از او درخواست کنیم و تعابیر محترمانه بکار
ببریم و از او تعریف کنیم بعد این گناهش را تذکر بدهیم اثر می‌کند، باید همین شیوه
را پیش بگیریم
.
اگر دختر محجبه‌ای یک دوست بدحجاب دارد و امر به معروف او اثر ندارد، آیا باید با او قطع رابطه کند؟
اگر ترک رابطه با او اثر داشته باشد به این معنا که اصلاح می‌شود و حجابش را مراعات می‌کند و اثر دارد بله واجب است. گاهی وقت‌ها نیز برعکس است و گرم گرفتن و محبت کردن و بعد تذکر دادن بیشتر اثر می‌کند و باید از این راه وارد شد. بنابراین اگر ترک مراوده اثر دارد و او حجابش را بعد از این مراعات می‌کند به این خاطر، ترک مراوده شما واجب است، اما اگر اثر ندارد و برای شما هم مفسده‌ای ندارد رفت‌وآمد با او اشکالی ندارد
اگر شخصی خودش مبتلا به گناهی باشد،
آیا می‌تواند در آن مورد، دیگری را نهی از منکر کند؟
نه‌تنها می‌توانید بلکه بعضی از موارد باید حتماً امر به معروف و نهی از منکر کنید ولو خودتان عامل نباشید. اگرچه در کتب فقهی از جمله در تحریرالوسیله‌ی حضرت امام رحمه‌الله آمده است که «ینبغی بآمر به المعروف و ناهی عن المنکر» و یک سری صفاتی را ذکر کردند از جمله اینکه خودش عامل به آن معروف باشد و خودش تارک آن منکر باشد، اما اینها جزء شرایط پسندیده است و شرط لازم نیست و بهتر است که این‌طور باشد. این‌گونه نیست چون خودش گناه کرده آن تکلیف از او برداشته شود. مثلاً بعضی‌ها می‌پرسند اگر کسی مشروب خورده آیا دیگر نباید نماز بخواند؟ خب اگر نماز نخواند می‌شود دو گناه یکی مشروب‌خواری و دیگری ترک نماز. بنابراین نماز را باید بخواند. حالا ممکن است این نماز قبول نشود اما وظیفه را باید انجام بدهد. بنابراین اگر خودش هم عامل نیست ولی موردی را می‌بیند که دیگری مرتکب گناه می‌شود ضمن اینکه وظیفه خودش این است که گناه نکند، تکلیف و وظیفه هم دارد که درصورتی‌که شرایطش وجود داشته باشد، امر به معروف و نهی از منکر کند.
دفعات امر به معروف و نهی از منکر در
یک مورد مشخص تا چند مرتبه باید باشد؟
تا مرتبه‌ای که انسان بتواند اقدام
کند و تأثیرگذار باشد، ممکن است یک‌بار بگوییم و اثر نکند، دوباره بگوییم، یا ده
بار بگوییم، به چند نفر بگوییم که بگویند، آن‌‌وقت اثر می‌کند و اگر ما در توانمان
هست که اقدام کنیم واجب است؛ اما اگر آن‌قدر گفته‌ایم که دیگر توانایی نداریم یا
احتمال نمی‌دهم تأثیر داشته باشد، دیگر واجب نیست.
آیا یک پسر جوان می‌تواند یک زن جوان را امر به معروف و نهی از منکر کند؟ به‌ویژه در مورد موضوع حجاب این مسأله چگونه است؟ به‌طور کلی وظیفه‌ی ما در قبال امر به معروف و نهی از منکر بدحجابی چیست؟
حجاب یک واجب الهی است و از ضروریات دین است. همه‌ی مسلمان‌ها قبول دارند که حجاب لازم و واجب است و اگر کسی حجاب را مراعات نکرد، یعنی ترک واجب کرده است. خب اگر این کار را ادامه می‌دهد، یعنی بدحجاب است و در خیابان می‌رود، امر کردن او به حجاب و نهی کردن او از این بدحجابی واجب است، اما با وجود شرایطی. در اسلام نفرموده‌اند اگر شخص، جوان است یا مخاطبش، زن جوان است، امر و نهی واجب نیست. این شرط نیست، ولی فرموده‌اند اولاً احتمال تأثیر بدهد و ثانیاً نباید در امر و نهی‌اش گناه کند. یعنی ممکن است گاهی امر به این معروف، لازمه‌اش این باشد که به زن بی‌حجاب نگاه کند، این جایز نیست، یا اینکه تأثیری ندارد؛ یعنی اگر پسر جوانی به یک خانمی تذکر بدهد و اثری نکند، یا اینکه مفسده‌ای دارد؛ مثلاً ممکن است او در انظار عمومی جواب بدهد و موجب آبروریزی بشود یا دیگران بگویند تو چه کاری به دختر مردم داری؟ یا اینکه آبروی آن جوان درخطر باشد، این یعنی مفسده وجود دارد و در این موارد جایز نیست. بنابراین اگر مفسده‌ای نبود و احتمال می‌دهد که امر کردن او تأثیر دارد، در این صورت با مراعات مسائل شرعیِ نگاه و عفاف، امر کردن و نهی کردن واجب است.
